พิพิธภัณฑ์หนังใหญ่ วัดบ้านดอน

พิพิธภัณฑ์หนังใหญ่วัดบ้านดอน  เป็นสถานที่สืบทอดมรดกภูมิปัญญาการแสดงหนังใหญ่  และเก็บรักษาอนุรักษ์ตัวหนังใหญ่ อายุกว่า 200 ปี ให้ได้เรียนรู้  ซึ่งพิพิธภัณฑ์หนังใหญ่วัดบ้านดอน  เป็น 1 ใน 3 แห่ง ที่เหลืออยู่ในประเทศไทย หนังใหญ่วัดบ้านดอน  มีมาตั้งแต่ปี พ.ศ.2431  เจ้าเมืองคนแรกของจังหวัดระยอง  ได้เห็นว่าวัฒนธรรมการเล่นหนังใหญ่  เป็นสิ่งควรค่าที่จะอนุรักษ์สืบทอดไว้  จึงสั่งซื้อตัวหนังใหญ่  จำนวน 200 ตัว  มาจากจังหวัดพัทลุง  ขนส่งข้ามอ่าวไทยมาทางเรือ  พร้อมทั้งจ้างครูหนังมาช่วยในการฝึกสอน  ถ่ายทอดการแสดงให้กับคนของท่านเจ้าเมือง เพื่อแสดงในงานสำคัญๆ ในปี พ.ศ.2523  ได้มีการฝึกซ้อมหนังใหญ่และนำออกแสดงตามงานต่างๆ อีกครั้ง เช่น  งานฉลองกรุงรัตนโกสินทร์ 200 ปี, งานสงกรานต์ เพื่อเป็นการฟื้นฟู การสืบสานศิลปวัฒนธรรมและการละเล่น ต่อมาอดีตเจ้าอาวาสบ้านดอน  เห็นว่าควรมีสถานที่เก็บอนุรักษ์ตัวหนังให้ดีกว่าเดิม  เพื่อให้คนรุ่นใหม่สามารถเรียนรู้ศิลปะเก่าแก่อันทรงคุณค่า  จึงริเริ่มโครงการสร้างอาคารเพื่อเก็บหนังใหญ่ และเปิดให้คนได้เข้าชมตั้งแต่ พ.ศ.2534 เป็นต้นมา ภายในอาคารพิพิธภัณฑ์  จัดแสดงตัวหนังใหญ่  ผ่านตู้เก็บตัวหนังเป็นกล่องไฟเพื่อให้เห็นลวดลายที่วิจิตรบรรจงบนตัวหนังใหญ่  นอกจากนี้  ยังมีห้องประชุมเพื่อรับฟังคำบรรยาย  ชมวีดีทัศน์การแสดงหนังใหญ่  

ปัจจุบันหนังใหญ่ที่เคยมีอยู่จาก 200 ตัว ได้ผุพังไปบ้าง จึงได้มีการทำเพิ่มเติมอีก 77 ตัว และใช้เล่นแสดงร่วมกันกับหนังใหญ่ชุดเดิม  เรื่องที่นิยมแสดง คือ เรื่องรามเกียรติ์ อิเหนา เป็นต้น

ตัวหนังสำคัญที่จัดแสดงไว้ คือ

หนังเจ้าหรือหนังครู เป็นตัวหนังที่ใช้สำหรับพิธีไหว้ครูเท่านั้น ตัวหนังนี้จะไม่ใช้ในการแสดง ได้แก่ หนังฤษี หนังพระอิศวร หนังพระนารายณ์

หนังเฝ้าหรือหนังไหว้ เป็นภาพเดี่ยว เห็นหน้าด้านข้าง ตัวหนังอยู่ในท่าพนมมือไหว้ หนังชนิดนี้มีความสูงประมาณ 1 เมตร

หนังคเนจรหรือหนังเดิน เป็นภาพเดี่ยว เห็นหน้าด้านข้าง หากเป็นตัวพระ ตัวนาง หรือตัวยักษ์ ตัวหนังอยู่ในท่าเดิน ถ้าเป็นภาพลิง จะเป็นท่าหย่อง

หนังง่าหรือหนังเหาะ เป็นภาพเดี่ยว เห็นหน้าด้านข้าง เป็นตัวหนังทำท่าเหาะ ท่าแผลงศร ท่าถืออาวุธ

หนังเมือง เป็นหนังภาพเดี่ยวหรือหลายภาพในหนังผืนเดียว ตัวหนังที่มีลวดลายปราสาท ราชวัง หนังชนิดนี้ บางตัวสูงถึง 2 เมตร

หนังรถ เป็นหนังรูปลวดลายราชรถ มีทั้งตัวหนังเดี่ยวๆ และหลายตัวในแผงเดียวกัน

หนังจับ เป็นหนังที่มีภาพตัวละครตั้งแต่สองตัวขึ้นไป อยู่ในหนังผืนเดียว ทำท่าสู้รบหรือจับกัน เป็นหนังที่มีความสูงพอกับหนังเมือง